Şeker hastalığı, tıbbi olarak diyabet olarak da bilinen, vücudun kan şekeri seviyesini düzenleyememesi sonucunda ortaya çıkan bir metabolik bozukluktur. Kan şekeri veya glukoz, vücudun enerji kaynağı olarak kullanılan bir şekerdir ve pankreas adı verilen bir organda üretilen bir hormon olan insülin tarafından düzenlenir. Şeker hastalığında, vücut ya insülin üretmez ya da üretilen insülini etkili bir şekilde kullanamaz.
Şeker hastalığı, genellikle iki ana tip olarak sınıflandırılır:
- Tip 1 Diyabet: Genellikle çocukluk veya gençlik çağında ortaya çıkar. Bağışıklık sistemi, pankreastaki insülin üreten hücreleri hedef alır ve tahrip eder, bu da insülin üretimini durdurur. Bu tip diyabet hastalarının, yaşamları boyunca düzenli insülin enjeksiyonları veya insülin pompası kullanmaları gerekmektedir. Tip 1 diyabet otoimmün bir hastalıktır, yani bağışıklık sistemi kendi vücudunu hedef alır.
- Tip 2 Diyabet: Daha çok yetişkinlik döneminde ortaya çıkar, ancak son yıllarda çocuklarda ve gençlerde de artış gözlenmektedir. Bu tip diyabet, vücudun insülini etkili bir şekilde kullanamaması sonucu oluşur. İnsülin direnci olarak adlandırılan bir durum, hücrelerin insüline karşı duyarsız hale gelmesine neden olur ve kan şekeri seviyelerinin yükselmesine yol açar. Tip 2 diyabetin çoğunluğu, obezite, fiziksel aktivitenin azalması, sağlıksız beslenme alışkanlıkları ve genetik yatkınlık gibi faktörlerin birleşimi sonucu ortaya çıkar. Başlangıçta, tip 2 diyabet tedavisi diyet, egzersiz ve kilo vermeyle başlayabilir. Ancak zamanla, oral antidiyabetik ilaçlar veya insülin kullanımı gerekebilir.
Şeker Hastalığı (Diyabet) Neden Olur?
Şeker hastalığı, çeşitli faktörlerin birleşimi sonucunda ortaya çıkar. Bu faktörler arasında genetik yatkınlık, yaşam tarzı faktörleri ve bazı çevresel etmenler bulunur. Aşağıdaki maddelerde yayın nedenlerini yazdık:
Genetik Yatkınlık
Ailede şeker hastası olan bireylerde daha sık görülme eğilimindedir. Genetik faktörler, pankreasın insülin üretme yeteneğini etkileyen veya vücudun insülini etkili bir şekilde kullanma yeteneğini bozan değişikliklere neden olabilir. Ancak, genetik yatkınlık tek başına şeker hastalığının ortaya çıkmasını garanti etmez; çevresel faktörlerle birlikte etkileşime girer.
Obezite
Tip 2 diyabetin en önemli risk faktörlerinden biridir. Fazla vücut yağı, hücrelerin insülini kullanma yeteneğini azaltır ve insülin direncine neden olur. Obezite, vücutta yağ depolanması ve enflamasyon süreçlerinin artmasıyla insülin direncini tetikler.
Fiziksel Aktivite ve Sedanter Yaşam Tarzı
Düzenli fiziksel aktivite yapmamak, şeker hastalığı riskini artırır. Egzersiz, kasların glukozu enerji olarak kullanmasına yardımcı olur ve insülinin etkisini artırır. Sedanter bir yaşam tarzı ise fiziksel aktivitenin azalmasına ve kilo alımına neden olarak şeker hastalığı riskini artırır.
Beslenme Alışkanlıkları
Dengesiz ve sağlıksız beslenme, şeker hastalığı riskini artırır. Yüksek miktarda işlenmiş gıdalar, şekerli içecekler, rafine edilmiş karbonhidratlar ve doymuş yağ içeren besinler tüketmek, insülin direncini artırır. Ayrıca, düşük lifli bir diyet, kan şekerinin kontrolünü zorlaştırır.
Yaş ve Etnik Köken
İleri yaş, şeker hastalığı riskini artıran bir faktördür. Yaşlandıkça pankreasın insülin üretimi azalır ve hücrelerin insülini kullanma yeteneği azalır. Ayrıca, bazı etnik gruplar, özellikle Güney Asyalılar, Afrika kökenli Amerikalılar, Hispanikler ve Pasifik Adalıları, şeker hastalığına daha yatkındır.
Gebelik ve Gestasyonel Diyabet
Gebelik sırasında bazı kadınlar, gestasyonel diyabet adı verilen bir tür diyabet geliştirir. Hormonal değişiklikler ve hamilelik sürecindeki artmış insülin direnci, gebelerde kan şekeri seviyelerini yükseltebilir. Gestasyonel diyabet, gebelik sonrasında genellikle düzelir, ancak ileriki yaşlarda tip 2 diyabet riskini artırabilir.
Şeker Hastalığı Belirtileri
Şeker hastalığı (diyabet), vücuttaki kan şekeri düzeylerinin yüksek seyrettiği bir durumdur. Belirtileri, tipik olarak kan şekeri seviyelerinin yükselmesiyle ilişkilidir. İşte şeker hastalığının yaygın belirtileri:
- Sık İdrara Çıkma (Polüri): İdrar çıkışının artması, şeker hastalığının en yaygın belirtilerinden biridir. Yüksek kan şekeri seviyeleri, böbreklerin daha fazla su ve glukozu idrara atmasına neden olur.
- Sürekli Susama (Polidipsi): Yüksek kan şekeri, vücudu susuz bırakabilir. Bu durumda, kişi sürekli bir susuzluk hissi yaşar ve normalden daha fazla su içme ihtiyacı duyar.
- Aşırı Açlık Hissi (Polifaji): Yeterli insülin üretilemediğinde veya kullanılamadığında, hücrelerde enerji alımı düşer. Bu durumda vücut enerji eksikliği hisseder ve sürekli bir açlık hissi oluşur.
- Hızlı Kilo Kaybı: Hastalarda kilo kaybı sık görülen bir belirtidir. Yetersiz insülin, hücrelere glukozun geçişini engeller ve enerji eksikliği yaşanır. Vücut enerjiyi yağ depolarından elde etmeye çalışır, bu da kilo kaybına yol açar.
- Yorgunluk ve Halsizlik: Yüksek kan şekeri seviyeleri, hücrelere yeterli glukozun girmemesi nedeniyle enerji eksikliği ve yorgunluk hissi yaratır. Şeker hastaları genellikle sürekli yorgunluk ve halsizlik hissi yaşarlar.
- Bulanık Görme: Yüksek kan şekeri seviyeleri, göz lensinde şişmeye ve şekil değişikliklerine neden olur. Bu durum, geçici bir bulanıklık veya bulanık görme sorununa yol açabilir.
- Yavaş Yara İyileşmesi: Şeker hastalarında yüksek kan şekeri, sinir ve dolaşım sistemine zarar verebilir. Bu durum, yara iyileşmesinin yavaşlamasına ve enfeksiyon riskinin artmasına neden olur.
- İştah Değişiklikleri: Şeker hastalarında iştah değişiklikleri sıkça görülür. Bazıları sürekli bir açlık hissi yaşarken, bazıları iştahsızlık ve kilo kaybı yaşar.
Şeker Hastalığı Tedavisi
Şeker hastalığının (diyabet) tedavisi, kan şekeri seviyelerini kontrol altında tutmayı, komplikasyon riskini azaltmayı ve sağlıklı bir yaşam sürmeyi hedefler. Tedavi planı, bireyin diyabet tipine, yaşına, sağlık durumuna ve tercihlerine göre kişiselleştirilir. İşte şeker hastalığının tedavi yöntemleri:
- Diyet: Sağlıklı bir beslenme planı, diyabet yönetiminin temel taşıdır. Bireyler, diyabetli olduklarında kan şekerini kontrol altında tutmaya yardımcı olacak bir diyet programı takip etmelidir. Tipik olarak, diyabet diyeti düşük glisemik indeksli karbonhidratlar, lifli gıdalar, sağlıklı yağlar ve protein içerir. Diyabetli bireylerin kan şekerini kontrol altında tutmak için düzenli aralıklarla ve porsiyon kontrolüyle beslenmeleri önemlidir.
- Fiziksel Aktivite: Düzenli fiziksel hareket, kan şekeri seviyelerini düşürmeye yardımcı olur ve insülinin etkinliğini artırır. Egzersiz programı, bireyin fiziksel durumuna ve sağlık durumuna uygun olarak belirlenmelidir. Yürüyüş, koşu, bisiklet sürme, yüzme gibi aerobik egzersizler ve kuvvet antrenmanları, diyabetin yönetiminde faydalı olur. Ancak, egzersiz yapmadan önce doktorunuzla konuşmanız önemlidir.
- İlaç Tedavisi: Tip 1 diyabet hastaları için, insülin tedavisi hayati önem taşır. İnsülin, eksik olan hormonun vücuda verilmesini sağlar. İlaç tedavisi, tip 2 diyabet hastalarında da kullanılabilir. Diyabet ilaçları, kan şekeri düzeylerini düşürmek, insülin direncini azaltmak veya pankreasın daha fazla insülin üretmesine yardımcı olmak amacıyla kullanılır. İlaç tedavisi, doktorunuz tarafından reçete edilen şekilde ve dozlarda alınmalıdır.
- İnsülin Tedavisi: Tip 1 diyabet hastaları için insülin tedavisi vazgeçilmezdir. İnsülin, genellikle enjeksiyon yoluyla vücuda verilir. Tip 2 diyabet hastalarında, ilaç tedavisine rağmen yeterli kan şekeri kontrolü sağlanamazsa veya pankreas yeterli insülin üretemez hale gelirse, insülin tedavisi gerekebilir.
- Kan Şekeri Takibi: Diyabetli bireylerin kan şekerini düzenli olarak takip etmeleri önemlidir. Evde kan şekeri ölçüm cihazları kullanarak kan şekeri seviyeleri kontrol edilebilir. Bu veriler, diyabet yönetimi ve tedavisinde önemli bir rol oynar ve diyet, ilaç ve insülin dozajı ayarlamaları için kullanılır.
- Eğitim ve Kendi Bakımı: Diyabetli bireylere, kan şekeri kontrolü, beslenme, egzersiz, ilaç kullanımı, insülin enjeksiyonu ve komplikasyonları önlemek için kendilerini nasıl takip edecekleri konularında eğitim verilir. Diyabet eğitimi, bireyin kendi sağlığına aktif bir şekilde katılmasını sağlar.
