Çölyak hastalığı, sindirim sistemiyle ilgili bir otoimmün bozukluktur. Bu rahatsızlık, buğday, arpa, çavdar gibi tahıllarda bulunan gluten adı verilen bir proteine karşı aşırı duyarlılıkla karakterizedir. Gluten, çölyak hastalarının ince bağırsağında iltihaplanmaya ve hasara neden olan bir tepki başlatır.
Hastalık genetik yatkınlıkla ilişkilidir, bu nedenle aile geçmişi olan bireyler daha fazla risk altındadır. Hastalar gluten tükettiklerinde, bağışıklık sistemi ince bağırsakta bulunan villus adı verilen tüy benzeri yapıları hedef alır. Bu durum villusların hasar görmesine ve yüzey alanının azalmasına yol açar. Sonuç olarak, besin emilimi zorlaşır ve besin maddeleri vücut tarafından yeterince alınamaz.
Çölyak hastalığının belirtileri çeşitlilik gösterebilir ve sindirim sistemi dışında cilt problemleri, yorgunluk, kilo kaybı gibi semptomlar da içerebilir. Teşhis genellikle kan testleri ve ince bağırsak biyopsisi ile konulur. Tedavi, gluten içeren yiyecekleri tamamen diyetten çıkararak ve gluten içermeyen alternatiflerle değiştirerek gerçekleştirilir.
Çölyak Hastalığı Belirtileri
Çölyak hastalığı belirtileri kişiden kişiye farklılık gösterebilir ve bazı insanlar hafif semptomlar yaşarken diğerleri daha ciddi rahatsızlıklarla karşılaşıyor. Bu belirtiler genellikle sindirim sistemi dışında cilt, kaslar, kemikler ve sinir sistemi gibi farklı bölgeleri de etkileyebilir. İşte çölyak hastalığının yaygın belirtileri:
Sindirim Sistemi Belirtileri
- Karın ağrısı
- İshal veya kabızlık
- Gaz ve şişkinlik
- Bulantı ve kusma
Cilt Belirtileri
- Dermatitis herpetiformis adı verilen cilt döküntüleri
- Kuruluk ve kaşıntı
- Aftöz ülserler (ağız içinde yaralar)
Kas ve Kemik Belirtileri
- Eklem ağrıları ve eklem şişlikleri
- Kemik ağrısı ve zayıflık
- Kas krampları ve güçsüzlük
Sinir Sistemi Belirtileri
- Depresyon ve anksiyete
- İrritabilite
- Uyku sorunları
Genel Belirtiler
- Yorgunluk ve halsizlik
- Kilo kaybı
- Büyüme ve gelişme geriliği (özellikle çocuklarda)
Çölyak Hastaları için Öneriler
Çölyak hastalığına sahip bireyler için gluten içeren yiyecekleri tüketmek ciddi sağlık sorunlarına neden olabiliyor. Bu nedenle çölyak hastaları, gluten içermeyen bir diyet uygulamalıdır. Gluten, buğday, arpa, çavdar gibi tahıllarda bulunan bir proteindir. İşte çölyak hastalarının dikkat etmesi gereken beslenme yönergeleri:
Gluten İçeren Yiyeceklerden Kaçınma
Buğday, arpa, çavdar gibi gluten içeren tahıllardan ve bu tahıllardan yapılan ürünlerden kaçınılmalıdır. Ekmek, makarna, börek gibi geleneksel tahıl ürünleri bu kategoridedir.
Gluten içeren soslar, hazır çorbalar, salça gibi ürünler de dikkatle incelenmeli ve tercihen gluten içermeyen alternatifler tercih edilmelidir.
Gluten İçermeyen Alternatif Tahıllar
Pirinç, mısır, patates gibi tahıllar gluten içermez ve güvenle tüketilebilir.
Glutensiz yulaf, quinoa, amarant gibi alternatif tahıllar da tercih edilebilir.
Doğal Gıdalar
Taze meyve ve sebzeler gluten içermez, bu nedenle bolca tüketilmelidir.
Et, kümes hayvanları, balık gibi protein kaynakları doğal olarak gluten içermez, ancak işlenmiş et ürünlerinin içeriği dikkatle okunmalıdır.
Gluten İçermeyen Unlar ve Unlu Mamuller
Glutensiz unlar, örneğin pirinç unu, badem unu, mısır unu gibi alternatifler kullanılarak evde glutensiz pişirme yapılabilir.
Glutensiz ekmek, makarna, bisküvi gibi ürünler gluten içermeyen markalardan temin edilebilir.
Dikkat Edilmesi Gereken İşlenmiş Ürünler
İşlenmiş gıdalarda gizli gluten kaynakları bulunabilir. Etiketler dikkatlice okunmalı ve “gluten içermez” veya “glutensiz” ibareleri aranmalıdır.
Çölyak Hastaları için Aparatifler
Çölyak hastaları için sağlıklı ve lezzetli yemek tariflerinden 10 örnek:
Glutensiz Omlet: Yumurta, doğal sebzeler ve rendelenmiş peynir ile zenginleştirilmiş bir omlet yapabilirsiniz. Örneğin, ıspanak, domates ve rendelenmiş cheddar peyniri ile lezzetli bir omlet hazırlayabilirsiniz.
Quinoa Salatası: Haşlanmış quinoa, doğranmış salatalık, biber, taze maydanoz ve zeytinyağı ile harmanlanarak nefis bir glutensiz salata yapabilirsiniz.
Glutensiz Tavuk Şnitzel: Tavuk göğsü parçalarını glutensiz un ve öğütülmüş mısır gevreği kaplamasıyla kızartarak tavuk şnitzel yapabilirsiniz.
Kabak Spagettisi: Kabakları ince şeritler halinde keserek spagetti gibi hazırlayın. Üzerine domates sosu ve rendelenmiş parmesan peyniri ekleyerek sağlıklı bir glutensiz spagetti tarifi elde edebilirsiniz.
Glutensiz Tavuk Noodle Çorbası: Glutensiz pirinç noodleları ve haşlanmış tavuk parçalarını sebzeli tavuk suyunda kaynatıp lezzetli bir çorba yapabilirsiniz.
Kinoa ve Sebzeli Dolma Biberler: Kinoa, doğranmış sebzeler ve baharatlarla doldurulmuş dolma biberler yapabilirsiniz.
Glutensiz Taco Salatası: Kıymalı harç, mısır cipsi, doğranmış yeşillikler, rendelenmiş peynir ve salsa ile zenginleştirilmiş taco salatası hazırlayabilirsiniz.
Glutensiz Bezelye ve Tavuk Risottosu: Bezelye ve doğranmış tavuk parçalarıyla zenginleştirilmiş glutensiz risotto yapabilirsiniz.
Fırın Sebzeli Balık: Balık filetolarını fırınlayarak, yanında rendelenmiş havuç ve kabak gibi sebzelerle servis edebilirsiniz.
Glutensiz Mısır Ekmeği: Glutensiz mısır unu ve nişasta kullanarak evde lezzetli mısır ekmeği yapabilirsiniz.
Bu tarifler sadece başlangıç noktasıdır. Glutensiz bir diyetle değişik tarifler ve alternatifler deneyerek lezzetli yemekler hazırlamak mümkündür. Beslenme uzmanının rehberliğinde, çölyak hastaları için sağlıklı ve dengeli bir beslenme planı oluşturabilirsiniz.
